مطلب حاضر برگرفته از وبینار برگزار شده توسط خانم لیبی آیهولزر، مسئول هماهنگی امور فارم های شیری در سازمان توسعه تعاونی های دانشگاه کرنل ایالات متحده آمریکا در رابطه با نحوه کنترل و مقید سازی گاو شیری می باشد.
حتی اگر مدت زمان زیادی است که با گاوها در ارتباط هستید و کار می کنید، باز هم خطرات و آسیب ها شما را تهدید می کند
وزن یک گاو بر اساس نژاد آن از 650 تا 850 کیلو متغیر است ، جثه نژاد هلشتاین از بعضی از نژادهای دیگر مانند جرسی بزرگتر است و این موضوع به خودی خود، یکی از عوامل آسیب رسان است.
-آسیب دیدن پرسنل گاوداری از لحاظ اقتصادی بسیار هزینه بردار است. وقتی نیروی کار آسیب ببیند توانایی انجام امورات روزمره را از دست داده که از لحاظ هدررفت زمان، هزینه های درمان و نیاز به نیروی کار اضافی و … هزینه های کلانی به واحد تحمیل می شود.
اگر به نیروی کار آسیبی از طرف دام وارد می شود لزوما به دلیل پرخاشگری گاو نیست، بنابراین با دانستن رفتارهای طبیعی گاو به راحتی می توان از برخورد فیزیکی با حیوان و متعاقبا صدمات ناشی از آن جلوگیری نمود.
جهت افزایش ایمنی نیروی کارمیبایست به ۶ نکته اساسی شرح داده شده توجه کرد
1 – حواس پنج گانه گاو
بطور کلی حواس مختلف دام ها مانند ما انسان ها نیست.
در بین حواس 5 گانه در گاو بینایی حس غالب است، همچنین گاو دارای حس شنوایی حساس و گوش های تیزی است بطوریکه صداهایی که ما نمیتوانیم بشنویم ممکن است برای گاوها خیلی بلند و هولناک باشد.
مکان قرارگیری چشم ها در گاو در دو طرف سر بوده که این باعث شده تا گاو زاویه دید مناسب داشته باشد و متعاقبا عضلات چشم گاو بسیار ضعیف شده و گاو نتواند به خوبی روی اشیا مجاور خود تمرکز کند، به همین دلیل حرکات ناگهانی باعث ترسیدن گاو شده و گاو مات و مبهوت میماند.
گاوها تقریبا کور رنگ بوده و همـین امر باعث شده تا درک عمق در گاوها کم شود، سایه را بصورت یک چاله ببیند و از تاریکی بترسد. سایه، تاریکی و اشیا خارجی گاو را عصبی می کند، حتی یک پیراهنی که روی دیوار آویزان شده و در اثر وزش باد تکان میخورد ممکن است گاو را ترسانده و مات و مبهوت کند.
حس بویایی گاو نیز نسبتا قوی بوده و براحتی تفاوت نوع و کیفیت خوراک ها و حتی موقعیت های خطرناک را از طریق این حس تشخیص می دهد.
بنابراین گاو از حرکات ناگهانی ما و سر و صداهای نامتعارف می ترسند زیرا گاو به عنوان یک گونه طعمه است و بصورت غریزی از موقعیت های نا آشنا و جدید، مخصوصا اگر به تنهایی با آن روبرو شود هراس دارد. به هم خوردن درب های فلزی بهاربندها نیز صداهای ناگهانی و نامتعارف ایجاد می کند.
یکی از راه های مقابله با این سر و صداهای نامتعارف نصب ضربه گیر روی درب های بهاربندها می باشد، همچنین جهت عادت دهی گاوها به صداهای نامتعارف می توان از رادیو یا پخش کننده موزیک های ملایم استفاده کرد. پخش صدای رادیو در بهاربندها و یا سالن شیردوشی باعث می شود گاو نسبت به صداهای ناگهانی و بلند حساسیت کمتری نشان داده و در واقع به این گونه اصوات و اتفاقات عادت کند.
احساس درد در گاوها کمتر از انسان است، درد درگاو بصورت ظاهری خیلی نمایان نیست، اما با توجه به علائم بالینی مثل لنگش، دندان قروچه و … می توان فهمید که گاو در حال دردکشیدن است. این دردها نشان دهنده این است که آسایش دام به خطر افتاده و در نتیجه تولید آن نیز کاهش می یابد.
در برخورد با گاو باید حاشیه امن گاو رعایت شود، برای مثال هرگز نباید از پشت سر و نقاط کور به گاو نزدیک شد زیرا گاو ها قادر به دیدن فضای پشت سر خود نیستند و ممکن است فرد لگد خورده و آسیب ببیند. در شکل زیر ناحیه صحیح و امن قرارگیری فرد کنترلگر با رنگ سبز نشان داده شده است. .
– درحالیکه بعضی حیوانات وقتی می ترسند به انسان حمله ور می شوند، گاو در مواقع ترس فرار می کند که این موضوع سبب می شود پای گاو بلغزد و زمین بخورد و مشکلاتی به وجود بیاید. در این صورت اگر در مسیر فرار گاو قرار گیرید به احتمال زیادی آسیب خواهید دید. در نتیجه خود را در مسیر فرار گاو قرار ندهید.
2 – گاوهای نر
در گذشته گاوهای نر به هدف تولید مثل و تولید گوشت در فارمهای شیری نگهداری می شدند، امروزه معمولا از گاو نر در صنعت تولید گوشت استفاده می شود. در هرصورت گاوهای نر خطرناک هستند. طبق مطالعات انجام شده در بین سال های 1987 تا 2008 حدود 261 نفر مورد حمله گاوهای نر قرار گرفتند که 60 درصد آن ها کشته شدند.
در فارم های شیری باید جایگاه نگهداری گاوهای نر برای نیروهای کار، دامپزشکان، بازدیدکنندگان و .. به طور واضح و مشخص علامت گذاری شود. حتی الامکان وجود یک عکس مخصوص یا زبان دوم برای این کار ضروری است. اگر مجبورید وارد جایگاه گاو نر بشوید باید کاملا هوشیار بوده و با دقت کار کنید. راه خروج را دانسته و گاو را مهار کنید. اگر گاو نر در گله است به آن زنگوله نصب کرده تا به راحتی مکانش را تشخیص دهید.
گاو نر در حین عصبانیت پایش را به زمین می کوبد، سر را پایین انداخته و کمر خود را قوز میکند، اگر نشانه های عصبانیت و پرخاشگری را در گاو دیدید به آرامی جایگاه را ترک کنید.
3 – گوساله ها
گاوهای شیری و گوشتی بزرگ درگذشته همان گوساله های کوچک بوده که رشد کرده و بزرگ شده اند. لذا نحوه پرورش و مراقبت صحیح از آن ها بسیار مهم است.
– گوساله ها را نباید بدعادت کرد، بطورمثال هرگز گوساله ها را تشویق به مکیدن انگشتان دست نکنید،
همچنین عادت دادن گوساله به حرکت به دنبال فرد ممکن است بعدا در هنگام انتقال گاوها از جایی به جای دیگر مشکل ساز باشد. گوساله ها پس از مدتی رشد کرده و بزرگ می شوند، حتی یک گوساله 200 کیلویی چند برابر یک انسان وزن دارد و ممکن است به فرد آسیب رسانده یا حتی او را بکشد.
در برخی از سیستم های پرورشی که گوساله درکنار مادر پرورش داده می شود، زمانی که با گوساله کار می کنید باید خیلی مراقب مادر گوساله باشید چون در این حالت گاو عصبی شده و ممکن است به انسان حمله ور شود.
4 – کنترل و مهار گاو ها
نگهداری گاو در سیستم های صنعتی و بسته باعث بروز برخی رفتارهای غیر عادی در گاو می شود. رفتار گاوهایی که در سیستم های بسته نگهداری می شوند تکامل یافته تر از گاوهای دیگر است.
بطور کلی در هنگام کار با گاو ها اگر به کمک نیاز است باید از دیگران کمک گرفت، همچنین درصورت لزوم زمان بیشتری صرف کنید، عجله کردن در هنگام کار با گاو ممکن است باعث بروز آسیب های جبران ناپذیری شود.
– در هنگام کار با گاوها هرگز از میان آن ها حرکت نکنید، چون ممکن است لگد خورده و پایمال شوید، همواره مکان ها و شرایطی را برای ایستادن انتخاب کنید که امن بوده و شرایط گریز از آنجا براحتی وجود داشته باشد.
گاو ها حافظه بسیار خوبی دارند، آن ها تجربیات و موارد مربوط به ترس را بخوبی به خاطر می سپارند. تجربه های ناخوشایند روی رفتارهای روزنه گاو تاثیرگذار است. اگر گاو در قسمتی از گاوداری بلغزد و زمین بخورد دفعه بعد هنگام عبور از آن محل تردید داشته و با احتیاط رفتار می کند، پس صبور باشید و به گاو اجازه دهید با آرامش و آهسته در آن فضا حرکت کند.
نحوه رفتار فردی که با گاو ها کار می کند روی عملکرد، تولید و رفاه گاو بسیار تاثیرگذار است، که می تواند گاو را بسیار ترسو کند، برعکس، رفتار خوب و آرام باعث احساس امنیت و آرامش در آن ها شده و مدیریت آن ها را ساده تر می کند. نحوه رفتار خوب با گاو و آرامش گاو می تواند تولید آن را تا 20 درصد افزایش دهد.
– گاو روزمرگی و کارهای تکراری را دوست دارد. ثابت نگه داشتن امور گله و سایر کارهای روزانه به عنوان یک نکته مدیریتی مهم بسیار اهمیت دارد.
– پرسنل فارم های شیری باید به درستی آموزش ببینند که هنگام خوراکدهی و نظافت جایگاه و … آرامش و خونسردی خود را حفظ کرده تا آسایش گاوها نیز فراهم گردد.
5 – سوزن ها
یکی دیگر از مهم ترین مواردی که موجب آسیب به دام و انسان در مزرعه می شود سوزن های مورد استفاده برای تزریقات است.
در رابطه با استفاده از سوزن ها 3 نکته اساسی وجود دارد که در ذیل شرح داده شده است:
سرپوش سرسوزن ها را همواره بگذارید، سوزن ها ممکن است خیلی سریع گم شوند و با این کار، امکان اینکه سر سوزن ها به انسان و دام آسیب برساند کمتر می شود. همچنین این سوزن ها را در ظرف پلاستیکی ضخیم (مانند گالن ذخیم) یا ظروف فلزی بیاندازید.
هرگز سرسوزن را در دهانتان نکشید یا در جیبتان قرار ندهید، زیرا زمانی که به هردلیلی تعادل خود را از دست دهید این سوزن ها بسیار آسیب رسان می باشد.
اگر سوزن در قسمتی از بدن شما فرو رفت سریعا رسیدگی کرده و معالجه کنید. بعضی داروها بسیار خطرناک هستند.
6 بیماری های متابولیکی و بیماری های مشترک بین انسان و دام
برای جلوگیری از بروز این بیماری باید اقدامات بهداشتی مناسب اعمال نمود. پس از کار با دام ها حتما دستها و پشت دست ها، بین انگشتان و زیر ناخن ها را به دقت بشویید.
حتی الامکان قبل از ترک مزرعه لباس های خود را عوض کنید و لباس های کار را جدای از لباس های شخصی خود بشویید.
