حذف شاخ معمولا به صورت منظم در گاوداری ها انجام می شود. شاخ سوزی برای کنترل راحت تر گاوها، کاهش آسیب به انسان، رفاه و راحتی سایر گاو ها ضروری است. با حذف شاخ، به ازای هر حیوان فضای کمتری توسط هر دام در آخور اشغال می شود.
روش های مورد استفاده برای شاخ سوزی
- شاخ سوز حرارتی
- روش های شیمیایی
- حذف شاخ با انبر شاخ بری
بهترین زمان حذف شاخ به طور معمول، در 4 الی 6 هفتگی ابتدای تولد گووساله است؛ یا زمانی که جوانه شاخ 5 الی 10 میلی متر از سطح پوست بالا آمد. از بین بردن شاخ یک عملیات استرس زا و دردآور برای گوساله است. هرچند که حذف شاخ برای کاهش آسیب گاو ها به هم، راحتی خود دام و رفاه سایر گاوها انجام می شود، ولی در کل استرس زا و دردآور است.
درد را توسط تغییرات در رفتار دام، تغییرات فیزیولوژیکال و همچنین تغییر در شاخص های تولیدی دام، می توان تشخیص داد. این تغییرات را به صورت زیر دسته بندی می کنند.
تغییرات رفتاری:
تایم خوابیدن و ایستادن، دفعات تکان دادن دم، تکان دادن گوش، لگد زدن و خاراندن افزایش می یابد. اما خوردن و نشخوار کردن کاهش می یابد.
تغییرات فیزیولوژیکال
میزان کورتیزول بزاغ دهان، کورتیزول پلاسما، ضربان قلب و میزان تنفس افزایش می یابد. اما میزان افزایش وزن یا وزن گیری دام کاهش می یابد.
تحقیقات نشان می دهد که، حین شاخ سوزی با آهن داغ و بعد از آن، رفتار خود تیماری در دام افزایش می یابد. اما در شاخ سوزی با پماد خود تیماری کاهش می یابد. یک باور قدیمی می گوید که، گوساله ها با سن کم حساسیت کمتری به درد دارند. اما واقعیت اینگونه نیست. در حیواناتی مثل گاو، گوساله ها در یک مرحله بلوغ به دنیا می آیند و بعد از تولد توانایی ایستادن و راه رفتن را دارند، و اعصابی که درد را احساس می کنند در حالت پیشرفته ایی قرار دارند و کاملا توسعه پیدا کرده اند و توانایی حس درد را حتی قبل از تولد و در شکم مادر خود دارند. این ظرفیت به تدریج افزایش می یابد، و به نظر می رسد که حیوانات نشخوار کننده کاملا آمادگی حس کردن درد را چند روز بعد از تولد پیدا می کنند.
در روش حذف شاخ با آهن داغ، تغییراتی در رفتار گوساله در حین شاخ سوزی و تا 4 ساعت بعد از آن هم دیده شده است. شاخ سوزی باعث آسیب به پوست اطراف شاخ به مقدار کمی می شود.
در روش شاخ سوزی شیمیای، رفتار های غیر معمول در گوساله در حین شاخ سوزی و تا 4 ساعت بعد از آن هم دیده می شود. زخم عمیق و وسیعی توسط پماد شاخ سوزی ایجاد می شود. همچنین باید مراقب باشیم که این پماد روی سایر گوساله ها، باکسی که گوساله در آن قرار میگیرد و همچین در چشم گوساله نریزد.
در حذف شاخ توسط انبر، تغییرات رفتاری در حین شاخ بری و بعد از آن حدود 4 الی 6 ساعت طول می کشد. این دستگاه باعث آسیب رساندن به پوست، و تا حدودی استخوان سر گاو می شود. سینوس های جلو پیشانی گاو هم گاهی آسیب می بینند. زخم به جا مانده هم عمیق تر و گسترده تر است.
اندازه گیری میزان کورتیزول در پلاسما در روش های مختلف شاخ سوزی
هورمون کورتیزول در پاسخ به استرس تولید می شود. درصد کورتیزول به دلیل بیماری و درد افزایش می یابد. حذف شاخ هم باعث ایجاد درد و افزایش این هورمون می شود. استفاده از آهن داغ باعث می شود کورتیزول خون به صورت جزئی بالا برود و بعد از 30 دقیقه به پیک خود برسد. و 2 تا 4 ساعت بعد به حالت عادی خود برگردد.
در روش شاخ سوزی با پماد شاخ سوزی، کورتیزول خون افزایش می یابد و تا یک ساعت در حالت پیک خود باقی می ماند. حدود 4 تا 24 ساعت طول می کشد تا سطح کورتیزول به حالت قبل از شاخ سوزی برگردد.
کاهش و یا مدیریت درد
اگر استفاده از بی حس کننده ها مثل لیدوکائین در دسترس نبود، استفاده ار آهن داغ به شاخ سوزی با پمادشاخ سوزی و استفاده از انبر ترجیح داده می شود. چون میزان کورتیزول ترشح شده بعد از شاخ سوزی توسط آهن داغ و شاخ سوزی توسط پماد شاخ سوزی متفاوت است. در روش آهن داغ، سطح کورتیزول 2 تا 4 ساعت بعد از شاخ سوزی به حالت عادی خود بر می گردد اما در استفاده از پماد شاخ سوزی 4 تا 24 ساعت بعد به حالت عادی بر می گردد و بسیار استرس زا است. استفاده از آهن داغ به دلیل استرس و درد کمتر و زمان کمتر شاخ سوزی بیشتر توصیه شده است.
به هر حال از بی حس کننده ها طبق دستور اتحادیه اروپا در رابطه با رفاه دام باید استفاده شود. در هر دو روش شاخ سوزی، هورمون کورتیزول ترشح شده و باعث ایجاد درد می شود. این درد ممکن است که به صورت مزمن 24 ساعت تا 48 ساعت بعد هم ادامه یابد بنابراین در روز بعد هم می توان از مسکن برای دام شاخ سوزی شده استفاده کرد.
توصیه های اروپا
طبق دستور العمل ( 91/629 / ECC) که در حمایت از رفاه گوساله ها در اروپا وضع شده، به جد سفارش شده در شاخ سوزی از پماد و انبر استفاده نشود. و استفاده از روش های حرارتی توصیه شده است. شاخ بری یک چیز معمولی نیست. در بعضی از کشور های اروپایی استفاده از بی حس کننده در حین شاخ سوزی الزامی است. طبق توصیه های رفاهی برای گاو ها، شاخ بری باید قبل از اینکه گوساله به دو ماهگی برسد انجام شود. هروقت که جوانه شاخ قابل مشاهده بود می توان شاخ سوزی را انجام داد. توصیه می شود از روش پماد شاخ سوز اصلا استفاده نشود. بهترین روش، شاخ سوزی با آهن داغ با استفاده از بی حس کننده و حضور یک دامپزشک است.
منبع
رفرنس های مقاله
- ALCASDE Project – Final Report: Study on the improved methods for animal-friendly production, in particular on alternatives to the castration of pigs and on alternatives to the dehorning of cattle, December 2009 (SANCO/2008/D5/018).
- Anil L, Anil S S and Deen J 2005 Pain detection and amelioration in animals on the farm: issues and options Journal of applied animal welfare science 8: 261-278.
- Code of Recommendations for the Welfare of Livestock: cattle, Defra Publications, March, 2003.
- Mellor D J and Diesch T J 2006 Onset of sentience: the potential for suffering in fetal and newborn farm animals
- Applied Animal Behaviour Science 100: 48-57.
- Scientific Veterinary Committee 1995 Report on the Welfare of Calves Brussels: European Commission.
- Stafford K J and Mellor D J 2011 Addressing the pain associated with disbudding and dehorning in cattle Applied
- Animal Behaviour Science 135: 226-231.
- Vickers K J, Niel L, Kiehlbauch L M and Weary D M 2005 Calf response to caustic paste and hot-iron dehorning using sedation with and without local anesthetic Journal of Dairy Science 88: 1454-1459.
